Πάνω από 1.700 άστεγοι στην Αθήνα. Οδοιπορικό στους δρόμους

03/12/2016

Ο Ιωσήφ περιμένει υπομονετικά για μία μερίδα σούπα. Περασμένες 10 το βράδυ σε ένα μικρό προκάτ καταφύγιο απέναντι από τη Βαρβάκειο. Αθηναίος από τη Μάνη. Έτσι δηλώνει ο ίδιος. Ετών 73. Γεννηθείς το ’43. Ζει 15 χρόνια στο δρόμο. Ο αδερφός του ήταν η αιτία για να χάσει 880.000 ευρώ. Μαζί μ’ αυτά το σπίτι του και την περιουσία που είχε δημιουργήσει στα 40 χρόνια δουλειάς.

Μέρα Δεκέμβρη και το θερμόμετρο καταγράφει μονοψήφια νούμερα. Γύρω στους 4 με 5 βαθμούς Κελσίου. Γύριζε όλη μέρα στους δρόμους. Λίγο πριν αναζητήσει μια ζεστή γωνιά, σταματάει στο σπιτάκι των αυτοοργανωμένων -έτσι αποκαλούν τους εαυτούς τους- της Steps. Μίας ομάδας streetworkers, οι οποίοι βοηθούν τους άστεγους.

Περιμένει για λίγο να γίνει η σούπα. Ανοίγουμε συζήτηση.

«Δούλευα 40 χρόνια και τα πήρε όλα ο αδερφός μου», λέει καθώς κάθεται απέναντί μου. Η ένταση διατρέχει το βλέμμα του.

«Ξεγέλασε τη μάνα μας»

«Ξεγέλασε τη μάνα μας. Αγράμματη εκείνη του έγραψε ένα οικόπεδο που είχα. Κι αυτός πούλησε το οικόπεδο και σήκωσε ό,τι λεφτά είχα στην τράπεζα. Έφαγε συνολικά 300 εκατομμύρια. Και να ήθελα πια, δεν μπορώ να βρω άκρη. Η μάνα πέθανε, ενώ δεν έχω τα λεφτά να τον πάω στα δικαστήρια. Θυμάμαι ότι είχα πάει για δουλειά στη Λάρισα. Εκείνος το έμαθε και δεν έχασε ευκαιρία. Πήγε στο σπίτι και έπεισε τη μάνα μας να βάλει την υπογραφή της για τη μεταβίβαση του οικοπέδου. Της δικαιολογήθηκε, λέγοντας ότι θέλει να αγοράσει ένα αυτοκίνητο. Εκείνη μέσα στην αθωότητά της δεν σκέφτηκε ούτε στιγμή ότι το παιδί της θα ήθελε να βλάψει την οικογένειά του», λέει με οργή.

«Από αυτό το οικόπεδο κέρδιζα ένα καλό νοίκι κάθε μήνα. Ο αδερφός μου έδιωξε τον άνθρωπο που ήταν μέσα -είχε βουλκανιζατέρ- και τακτοποίησε με συνοπτικές διαδικασίες τις λεπτομέρειες της πώλησης. Ένα μεγάλο οικόπεδο πάνω στη λεωφόρο Αθηνών στο Περιστέρι ήταν. Φιλέτο».

Από αφεντικό, άστεγος

Ο Ιωσήφ δούλευε ως ηλεκτροσυγκολλητής. Με δεκάδες άτομα προσωπικό υπό τις εντολές του. Έκανε αρκετές δουλειές. Μερικές από αυτές μεγάλες και προσοδοφόρες. Επιβλητικές και συχνά απαιτητικές σιδηροκατασκευές σε διάφορα μέρη της Ελλάδας.

«Αυτός ο αλήτης είχε οικογένεια και μια φορά να δει τη μάνα μας δεν ήρθε. Μόνο όταν ήρθε να πάρει τα λεφτά. Με νιώθεις; Μιλάμε για παλιάνθρωπο. Το αποτέλεσμα είναι ότι γυρίζω άστεγος στους δρόμους της Αθήνας τα τελευταία χρόνια. Κι ακόμα δεν έχω καταφέρει να τον βρω. Αν τον πετύχω όμως ορκίζομαι ότι θα τον σκοτώσω. Να κοιμάμαι στους δρόμους εξαιτίας του, και να τον αφήσω να ζήσει; Με όλα αυτά που έχω περάσει; Θα τον σκοτώσω κι ας πάω στη φυλακή για το υπόλοιπο της ζωής μου…».

Η συνάντηση με τη γυναίκα και το δεκάρικο

Σε μία από τις περιπλανήσεις του στην Αθήνα συνάντησε μία γυναίκα. Εκείνη ήταν σοκαρισμένη από την εικόνα ενός ηλικιωμένου άνδρα που ζει στο δρόμο.

«Προχθές ήμουν κάπου στο δρόμο και πέτυχα μια γυναίκα. Μου λέει: “Παππού είσαι έξω;” Κατάλαβε αμέσως… Εγώ έτρωγα σταματημένος σε ένα σημείο λίγο ψωμί και λίγο τυρί».

«Δεν άξιζε να είμαι έξω», της απάντησα εγώ. «Τα έφερε όμως έτσι η μοίρα, με καταδίκασε και βρέθηκα στο δρόμο. Δεν ξέρω πώς βρέθηκα», συνέχισα.

«Άπλωσε το χέρι της προς το μέρος μου και μου έδωσε λεφτά. “Πάρε ένα δεκαρικάκι να πιεις έναν καφέ”, μου είπε. Στενοχωριέμαι που είσαι έξω. Μεγάλος άνθρωπος. Φαίνεσαι καλός. Προσπάθησε, κάνε ό,τι μπορείς…», με συμβούλευσε.

«Με κρατάει ζωντανό η κοινωνικότητά μου»

«Αν με κρατάει ένα πράγμα ζωντανό είναι ότι είμαι κοινωνικός. Μιλάω με τον κόσμο που περνάει. Κι αυτό με σώνει. Ξεχνάω τα πάντα. Αλλιώς θα τρελαθώ, θα πάω στο Δαφνί. Σκέφτομαι τι μου έχει συμβεί και αναρωτιέμαι γιατί… Δούλεψα ρε παιδιά, δεν έκλεψα. Και να που βρέθηκα. Όλο αυτό όμως είναι μία δοκιμασία… Αυτές είναι οι αδικίες της ζωής. Από βασιλιάς, έγινα ζητιάνος…»

«Δεν είμαστε ΜΚΟ, ούτε εθελοντές, αλλά αυτοοργανωμένη ομάδα»

Ο Ιωσήφ παίρνει τη σούπα του αφού περίμενε να ετοιμαστεί. Χαιρετάει, ευχαριστεί και χάνεται στη νύχτα. Η κουβέντα συνεχίζεται με έναν από τους εθελοντές. Τον ιδρυτή των STEPS, Tάσο Σμετόπουλο. Κερνάει ζεστό τσάι και καθόμαστε αντικριστά. Η κουβέντα έρχεται στις πολυσυζητημένες Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις.

Ο Tάσος Σμετόπουλος

Ο ίδιος αποποιείται το χαρακτηρισμό «MKO», αλλά και εκείνο του εθελοντή. «Θα έλεγα περισσότερο ότι είμαστε αυτοοργανωμένη ομάδα ατόμων. Κατά τ’ άλλα δεν τα ‘χω καλά με τις ταμπέλες».

«Είμαστε άνθρωποι και απευθυνόμαστε σε ανθρώπους»

«Ήμουν ιδρυτικό μέλος σε δύο οργανισμούς, την Emfasis και τη Γέφυρα. Για μένα το Steps είναι το αποτέλεσμα της εμπειρίας των δύο προηγούμενων προσπαθειών. Όλοι μας πιστεύουμε ότι είμαστε εδώ ως άνθρωποι κι απευθυνόμαστε σε ανθρώπους. Αυτή είναι η στάση ζωής μας. Μια παρέα. Συγκεντρώνουμε τρόφιμα και ρούχα και όταν έχουμε ανάγκη για κάτι, βγαίνουμε και το ζητάμε. Κυρίως απευθυνόμαστε στον κόσμο που ξέρει τι κάνουμε και ποιοι είμαστε. Συνεργαζόμαστε με άλλες δύο ομάδες τους Ithaca Laundry και τους Roads. Η πρώτη ομάδα έχει οργανωμένο βαν με πλυντήρια και πλένει τα ρούχα των αστέγων στους δρόμους. Οι Roads μαγειρεύουν γεύματα τις Κυριακές, ενώ εμείς τις Τετάρτες».

Μερικές καρέκλες βρίσκονται έξω από το προκάτ σπιτάκι στην Αθηνάς, καθώς ρίχνω κλεφτές ματιές προς το παράθυρο. Μία σόμπα καίει και ζεσταίνει τέσσερα-πέντε άτομα που είτε έφαγαν πριν από λίγο, είτε περιμένουν για να φάνε. Κάποιοι έχουν έρθει για να αλλάξουν καμιά κουβέντα.

«Δεν είμαστε συσσίτιο και δεν μας ενδιαφέρει να γίνουμε. Είναι κόντρα στη λογική μας. Δεν υποστηρίζουμε ότι σώζουμε τον κόσμο, απλά θέλουμε να δείξουμε ότι τα πράγματα μπορεί να είναι και λίγο διαφορετικά καμιά φορά», συνεχίζει ο Τάσος.

«Δεν τελούμε υπό την αιγίδα κανενός δημόσιου φορέα»

Ο ίδιος αρνείται οποιαδήποτε πιθανότητα συνεργασίας με κάποιο δημόσιο φορέα. Όπως και οποιαδήποτε μορφή χρηματοδότησης.

«Δεν τελούμε υπό την αιγίδα κανενός δήμου, κανενός υπουργείου. Ο δήμος πρόσφατα ανέφερε ότι έχει οικονομικό πλεόνασμα. Λεφτά μπορεί να έχει, αλλά δεν βοηθάει. Κι αν μου απαντήσετε ότι προσφέρει τους χώρους φιλοξενίας, σας έχω έτοιμη την απάντηση: Δεν ξέρω εάν έχετε βγει ποτέ στο δρόμο. Δοκιμάστε να πείτε σε κάποιον άστεγο να πάει να διανυκτερεύσει στη Γκράβα όπου διατίθεται ένας από τους τρεις χώρους φιλοξενίας και σίγουρα θα σας απαντήσει ότι δεν θέλει. Είναι αρκετά μακριά για να φύγει από την Ομόνοια και να πάει εκεί μέσα στη νύχτα. Θα μπορούσε ο δήμος να διαθέτει ένα πουλμανάκι στην πλατεία Κοτζιά και να τους οδηγεί στους χώρους φιλοξενίας. Φαίνεται όμως ότι δεν θέλει τους άστεγους».

«Σε ό,τι μας αφορά αρνούμαστε να πάρουμε κονδύλια από την Ευρωπαϊκή Ένωση και οποιοδήποτε υπουργείο. Προσπαθούμε μέσω crowdfunding και σε συνεργασία με ομάδες από το εξωτερικό να ενισχύσουμε την προσπάθειά μας. Δεν θέλουμε καμία εμπλοκή με το υπάρχον σύστημα της διαπλοκής που κυριαρχεί στις μονάδες υποστήριξης».

Όπως υποστηρίζει ο ιδρυτής των Steps, σε έναν άστεγο δεν του λείπει το κεραμίδι πάνω από το κεφάλι του. «Ούτε να κοιμάται με άλλους σαράντα. Θέλουν να κλείσουν κάποια στιγμή μια πόρτα και να είναι μόνοι με τον εαυτό τους. Ιδιωτικότητα. Όπως δεν τους λείπει να μπουν σε ένα ζεστό χώρο για δυο βράδια. Κανείς δεν θέλει να περάσει ξανά το σοκ της απώλειας στέγης, όταν θα χρειαστεί να βγει στο δρόμο δυο μέρες αργότερα που ο καιρός θα καλυτερεύσει».

1.700 άστεγοι στην πρωτεύουσα

«Σύμφωνα με τη δική μας καταγραφή αυτή τη στιγμή οι άστεγοι στην Αθήνα είναι 1.700. Μιλάμε πάντα για εκείνους οι οποίοι βρίσκονται στους δρόμους. Γιατί δεν μπορούμε να καταμετρήσουμε εκείνους που ζουν σε εγκαταλελειμμένα κτίρια. Μόνο στο Πεδίο του Άρεως θα συναντήσετε περίπου 100 άτομα που διαμένουν στο πάρκο. Για όλα αυτά όμως δεν ευθύνεται μόνο η κρίση. Το σαθρό έδαφος προϋπήρχε. Απλά η κρίση το γκρέμισε. Κατά τη γνώμη μου το πρόβλημα είναι βαθιά αξιακό», τονίζει ο Τάσος Σμετόπουλος.

«Πέρυσι είχα επισκεφθεί το Σάουθάμπτον της Αγγλίας για να δω πως λειτουργούν ανάλογες δομές στήριξης», συνεχίζει.

«Είχαν 25 άστεγους σε μία πόλη με το μέγεθος της Πάτρας και το έφεραν βαρέως. Με βάση αυτό το παράδειγμα λοιπόν, πιστεύω ότι υπάρχουν τρόποι αντιμετώπισης. Το επόμενο βήμα για εμάς εκτός από ρούχα και φαγητό, θα είναι να προσφέρουμε αυτόνομα διαμερίσματα για να μείνουν αυτοί οι άνθρωποι. Όχι όλοι μαζί, αλλά ο καθένας μόνος του, στο δικό του προσωπικό χώρο».

Ένας φοιτητής της ΑΣΣΟΕ στους Steps

Ανάμεσα στους Steps βρίσκεται και ο Δημήτρης. Φοιτητής οικονομικών της ΑΣΣΟΕ, με ειδίκευση στο μάρκετινγκ.

Εντάχθηκε εντελώς τυχαία στο συγκεκριμένο εγχείρημα. Μία καθηγήτρια στο πανεπιστήμιο πρότεινε στους φοιτητές να κάνουν μία εργασία για λογαριασμό μίας άλλης εθελοντικής οργάνωσης, στην οποία είχε δραστηριότητα κατά το παρελθόν ο Τάσος. Στη συνέχεια εκείνος πρότεινε δημιουργία των Steps με τρεις βασικούς πυλώνες δράσης: τη βοήθεια στο δρόμο, τη φιλοξενία και την επανένταξη των αστέγων.

«Μου άρεσε η ιδέα. Ήταν η μοναδική ολοκληρωμένη με βάση το συγκεκριμένο τρίπτυχο. Σε άλλες περιπτώσεις, κάποιοι νομίζουν ότι βοηθούν, προσφέροντας απλά ένα πιάτο φαγητό. Κι από εκεί και ύστερα τίποτα», λέει ο Δημήτρης.

Περιγράφοντας τα συστατικά κάποιου εθελοντή, εξηγεί ότι το βασικότερο στοιχείο για να κάνει κάποιος κάτι τέτοιο είναι να διαθέτει χρόνο. «Οι περισσότεροι τρέχουμε και δεν φτάνουμε. Εκτός από χρόνο, μπορεί να καλλιεργήσει και την αλληλεγγύη που διαθέτει. Όλοι διαθέτουμε αρκεί να την αφυπνίσουμε. Να σκεφτούμε ότι μπορεί κάποια στιγμή να έρθουμε κι εμείς στη θέση αυτών των ανθρώπων», λέει ο Δημήτρης.

«Όταν συναντάω τους Μαροκινούς είναι σαν να βλέπω τους κολλητούς μου!»

«Στην αρχή κι εγώ αντιμετώπιζα όλο αυτό πιο συντηρητικά. Στη συνέχεια γνώρισα πέντε παιδιά, Μαροκινούς. Μου άνοιξαν την καρδιά τους και μου μίλησαν για τον εαυτό τους, για τη ζωή τους. Συχνά μου δείχνουν φωτογραφίες από τη διαδρομή τους μέχρι να φτάσουν στην Ελλάδα. Από την παραμονή τους στον ενδιάμεσο σταθμό της Τουρκίας. Όταν τους συναντάω μερικά πρωινά στο δρόμο είναι σαν να βλέπω τους κολλητούς μου. Αγκαλιαζόμαστε στο δρόμο! Και το συναίσθημα είναι μοναδικό. Κανείς άλλωστε δεν έρχεται σ’ εμάς μόνο για να πάρει ρούχα ή να φάει. Αυτό που αποζητούν οι περισσότεροι είναι κοινωνικοποίηση. Αντιθέτως στα συσσίτια μπορεί να περιμένουν στην ουρά για πολλή ώρα. Εμείς δεν θα διώξουμε κανέναν. Σε όλους θα προσφέρουμε κάτι. Έστω μία μερίδα φαγητό. Και δεύτερη αν θελήσουν».

Το κινητό για ναρκωτικά

Μία διαδρομή, η οποία καταγράφει και απρόοπτα. Σκαμπανεβάσματα και ανθρώπινες συμπεριφορές όπως αυτή που αφηγείται στη συνέχεια ο Δημήτρης.

«Στις αρχές ήμουν κάπως ανυποψίαστος. Ήταν ένας άνθρωπος, ο οποίος μου έλεγε ότι είχε πάθει ένα ατύχημα. Μου έδειχνε τα ράμματά του. Μοιραζόταν συναισθήματα και σκέψεις μαζί μου. Κάποια στιγμή ζήτησε ένα κινητό. Έλεγε ότι είχε χάσει το δικό του και ότι του ήταν απαραίτητο. Έτσι του έφερα ένα παλιό τηλέφωνο που είχα στο σπίτι μου. Χωρίς το φορτιστή, καθότι τον είχα ξεχάσει. Ξαναήρθε και τον φώναξα να του δώσω το φορτιστή. Αμέσως άρχισε να απολογείται. “Συγνώμη φίλε, το έχασα, μου το έκλεψαν…”».

«Κατάλαβα ότι το είχε πουλήσει για να πάρει πρέζα. Και η αλήθεια είναι ότι από τότε έχω αντιμετωπίσει κι άλλες ανάλογες περιπτώσεις. Άτομα που έρχονται, παίρνουν κουβέρτες ή παπλώματα, και τα πουλούν όπου βρουν. Λίγη ώρα αργότερα επιστρέφουν να ζητήσουν κι άλλα. Ωστόσο εμείς τους δίνουμε την επιλογή. Να πιουν την πρέζα τους ή να εξασφαλίσουν ένα ζεστό φαγητό και μία κουβέρτα, να μην κρυώνουν. Εγώ, αλλά και κανένας από εμάς δεν κάνει κουμάντο στη ζωή τους. Ακόμα όμως κι αν έρθουν να ξαναζητήσουν κάτι δεν θα τους αρνηθούμε. Δεν διώχνουμε κανέναν…».

Περισσότερα σχετικά με τη δράση των Steps μπορείτε να δείτε στη ιστοσελίδα τους steps.org.gr.