Το τραγούδι που έγινε σύμβολο της αντίστασης • Hit Channel

Τα «18 Λιανοτράγουδα της Πικρής Πατρίδας» είναι 18 τετράστιχα του Γιάννη Ρίτσου που μελοποίησε ο Μίκης Θεοδωράκης, με ρίζες στην ελληνική, δημοτική και λαϊκή παράδοση. Πρόκειται για ένα σημαντικό έργο ιδιαίτερης αξίας, το πιο χαρακτηριστικό του μουσικοσυνθέτη κατά μήκος της Δικτατορίας.

Ο Γιάννης Ρίτσος έγραψε τα 16 τετράστιχα μέσα σε μία ημέρα στο Παρθένι της Λέρου, στις 16 Σεπτεμβρίου 1968, ύστερα από κρυφή έκκληση του Μίκη Θεοδωράκη. Τα άλλα δύο τα έγραψε στη Σάμο την Πρωτομαγιά του 1970. Τα ποιήματα είναι γραμμένα στη φόρμα των δημοτικών λιανοτράγουδων, σε ιαμβικούς δεκαπεντασύλλαβους στίχους, με πυκνό αλλά λιτό ύφος.

Η σύνθεση του δίσκου έγινε στο Παρίσι τη διετία 1971 – 1973 από τον Μίκη Θεοδωράκη.

Τα μελοποιημένα τραγούδια παρουσιάστηκαν για πρώτη φορά σε ζωντανή εκτέλεση στις 17 Ιανουαρίου 1973, σε μία μεγαλειώδη συναυλία στο περισπούδαστο και ιστορικό «Royal Albert Hall» του Λονδίνου με ερμηνευτές τους Μαρία Φαραντούρη, Πέτρο Πανδή, Αφροδίτη Μάνου, Αχιλλέα Κωστούλη και τον ίδιο το συνθέτη.

«Όταν πήρα το μικρόφωνο και τραγούδησα για πρώτη φορά “Τη Ρωμιοσύνη μην την κλαις”, έξι χιλιάδες κεριά φώτισαν την αχανή αίθουσα. Από εκεί και πέρα, όπου παρουσιάζαμε τα “Λιανοτράγουδα” έπεφταν τα θέατρα από τον ενθουσιασμό», έχει περιγράψει χαρακτηριστικά ο Μίκης Θεοδωράκης.

Η πρώτη ηχογράφηση του έργου πραγματοποίηθηκε το 1973 στο Παρίσι με τους ίδιους τραγουδιστές και κυκλοφόρησε στην Γαλλία την ίδια χρονιά με το σήμα της EMI France.

Παράλληλα, τα «18 Λιανοτράγουδα της Πικρής Πατρίδας» ηχογραφήθηκαν και στην Ελλάδα κατά τη διάρκεια της Δικτατορίας. Οι ηχογραφήσεις έγιναν κρυφά τη νύχτα και κάτω από άκρα μυστικότητα στα θρυλικά στούντιο της «Columbia» επί της Λεωφόρου Ηρακλείου. Σε αυτή την περίπτωση ερμηνευτές ήταν ο νεαρός Γιώργος Νταλάρας και η πρωτοεμφανιζόμενη Άννα Βίσση.

Όταν έπεσε η Χούντα των Συνταγματαρχών και κατά συνέπεια δεν ήταν απαγορευμένη πια η μουσική του Μίκη Θεοδωράκη, το 1974, τα τραγούδια κυκλοφόρησαν στην Ελλάδα με την ετικέτα της Minos και αμέσως ο δίσκος έγινε ανάρπαστος και σημείωσε πωλήσεις άνω των 100.000 αντιτύπων.

Ο Μίκης Θεοδωράκης έχει δηλώσει σχετικά με τα «18 Λιανοτράγουδα της Πικρής Πατρίδας»:

«Νομίζω ότι στα μέσα του 1972 ήρθε ο Γιώργος Νταλάρας στο Παρίσι μαζί με τον Αχιλλέα Θεοφίλου. Θυμάμαι μια ολόκληρη μέρα που τους έπαιζα και τραγουδούσα τα νέα μου τραγούδια και ανάμεσά τους τα ­“Λιανοτράγουδα”. Τότε τα πρωτάκουσε και μαζί με την εταιρεία αποφάσισαν να τα κυκλοφορήσουν παρά την απαγόρευση.

Πρέπει να σημειωθεί ότι την εποχή εκείνη ξέσπασαν τα γεγονότα στο Πολυτεχνείο, οπότε η απαγόρευση της μουσικής μου από τη Χούντα, που ίσχυε πάντα, έγινε ακόμα πιο αυστηρή. Ήταν ένα τόλμημα να ηχογραφήσουν και να κυκλοφορήσουν αυτό το έργο κάτω από τη μύτη της σπαρασσόμενης Χούντας.

Γι’αυτό κι εγώ, εξόριστος ακόμα, υποδέχτηκα αυτή την πράξη με συγκίνηση και ευγνωμοσύνη. Το ίδιο εξακολουθώ να αισθάνομαι και σήμερα. Τους ευχαριστώ.»

Τα «Λιανοτράγουδα» στα εξωτερικό

Το 1974, κυκλοφόρησε και η γαλλική έκδοση από την εταιρεία Decca υπό τον τίτλο «18 Chansons de la Patrie Amere» και ένα χρόνο μετά στην Ολλανδία από την Omega International (παραλλαγή της Decca) με τον τίτλο «18 Liedjes Uit Een Bitter Vaderland».

«Τα “18 λιανοτράγουδα της πικρής πατρίδας” είναι το “πιστεύω” της αιώνιας πάλης της Ρωμιοσύνης για την ελευθερία», έχει σχολιάσει ο μέγας συνθέτης.

«Τη ρωμιοσύνη μην την κλαις εκεί που πάει να σκύψει
με το σουγιά στο κόκκαλο με το λουρί στο σβέρκο
Να τη πετιέται αποξαρχής κι αντρειεύει και θεριεύει
και καμακώνει το θεριό με το καμάκι του ήλιου.»