Τα πάθη του Οδυσσέα με τον τρόπο των Ιαπώνων

Ανεβαίνοντας προς το αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου, την Παρασκευή το βραδάκι, μπορούσαμε, ίσως για πρώτη φορά σε ημέρα παράστασης, να δούμε το μεγαλείο του χώρου. Κι αυτό, γιατί κανένα σκηνικό δεν έκρυβε το βλέμμα προς το θέατρο. Ανεβαίνοντας παρατηρούσαμε απλώς έναν μεγάλο ξύλινο διάδρομο να ακολουθεί τη διαδρομή προς την ορχήστρα. Και μέσα στην ορχήστρα ένα μεγαλύτερο, ξύλινο επίσης, πατάρι. Ηταν η μόνιμη σκηνή του ιστορικού Θεάτρου Νο, που έφτασε από την Ιαπωνία για να παρουσιάσει στο Φεστιβάλ Επιδαύρου τη «Νέκυια», τη ραψωδία λ της «Οδύσσειας», με την καθοριστική συμβολή και συνεργασία (κι όχι απλώς σκηνοθεσία) του Μιχαήλ Μαρμαρινού.

Περίπου 4.000 θεατές την Παρασκευή (10.000 και τις δύο ημέρες) πήραν τις θέσεις τους, μαζί με τον αναπληρωτή υπουργό Πολιτισμού Νίκο Ξυδάκη, για να παρακολουθήσουν αυτή την κάθοδο του ιστορικού θεάτρου στην Επίδαυρο και τον τρόπο με τον οποίο θα προσέγγιζαν την κάθοδο στον Αδη, όσα αφηγείται η ραψωδία δηλαδή.

Τα φώτα έσβησαν και επικράτησε απόλυτη ησυχία. Μαγική στιγμή που διέκοψαν για λίγο (όπως και το Σάββατο την αντίστοιχη στιγμή) κάτι βηχαλάκια αμηχανίας και ανυπομονησίας κάποιων θεατών. Που σταμάτησαν όμως μόλις ακούστηκε από το βάθος ο βραχνός ήχος του γιαπωνέζικου φλάουτου. Και μ’ αυτό το σύνθημα άρχισαν να περπατούν με μικρά και προσεκτικά βήματα πάνω στους ξύλινους διαδρόμους οι ηθοποιοί του Θεάτρου Νο και να παίρνουν τις θέσεις τους στη σκηνή, γονατίζοντας με έναν τρόπο ξεχωριστό. Πρώτα οι μουσικοί, μετά όσοι αποτέλεσαν τον ξεχωριστό και μαγικό χορό που είδαμε στη συνέχεια, τελευταίος ο Μάστερ που υποδύθηκε τους βασικούς ρόλους, αλλάζοντας απλώς μάσκες και στολές. Αλλοι με μάσκες, άλλοι με λευκά ρούχα, οι μουσικοί με μαύρα, άρχισαν να καλούν τις ψυχές των νεκρών: «Καλούμε τις ψυχές των νεκρών και τις καθησυχάζουμε». Με μικρά και αργά βήματα, με κινήσεις συγκεκριμένες, οι ηθοποιοί αυτού του ιστορικού θεάτρου καθήλωσαν τους θεατές, που αγκάλιασαν και χειροκρότησαν (αποθέωσαν καλύτερα) και τις δύο ημέρες τη μοναδική συνάντηση δύο παλαιών πολιτισμών, σ’ ένα νήμα κοινό για όλους τους πολιτισμούς, όλες τις εποχές: τη μνήμη των νεκρών. Η παμπάλαιη παράδοση αυτής της ιαπωνικής τέχνης του θεάτρου μάς πήρε από το χέρι, μας υπνώτισε, με την καθοριστική παρουσία της μετάφρασης του Δ. Ν. Μαρωνίτη που μας βοήθησε συχνά να φανταστούμε την «κοβαλτένια θάλασσα» και τα πάθη του Οδυσσέα. Μόνο εκείνα τα κρουστά ακούγονταν στον χορό για τη θλίψη του αποχωρισμού της Κίρκης και του Οδυσσέα, λίγο πριν ξεκινήσει για τον κόσμο «της Περσεφόνης της ανήμερης». Και οι σιωπές. Ηταν σπαρακτική η σκηνή της συνάντησης του Οδυσσέα με τη νεκρή μητέρα του, που δεν κατάφερε ν’ αγκαλιάσει. Ηταν μαγική η είσοδος των ψυχών με τις λευκές στολές και τα φαναράκια στο στήθος. Ηταν θεσπέσιος ο χορός των ψυχών με τις βεντάλιες λίγο πριν από το τέλος. Και όλοι παρακολουθήσαμε μαγεμένοι την «αποφώνηση», λες, αυτού του θεάματος, που υμνούσε την τέχνη την ομηρική: «Ω Οδυσσέα, την ιστορία του νόστου και της επιστροφής σου θα τραγουδούν ποιητές και ραψωδοί. Ποτέ δεν θα κοπάσει το τραγούδι αυτό, αιώνια θα λέγεται».

Οι ηθοποιοί άρχισαν να αποχωρούν ακολουθώντας τη δική τους ιεραρχία, του θιάσου του Θεάτρου Νο. Οι θεατές άρχισαν να χειροκροτούν, μ’ ένα χειροκρότημα που σιγά σιγά δυνάμωνε. Γρήγορα αρκετοί σηκώθηκαν όρθιοι και χειροκρότησαν εξίσου δυνατά τον Μιχαήλ Μαρμαρινό, που υποκλίθηκε χωρίς να πατήσει το ξύλινο πατάρι του σκηνικού. Η επικοινωνία των δύο πολιτισμών, η επικοινωνία της τέχνης έγινε πραγματικότητα σ’ αυτή την παράσταση της Επιδαύρου. Και έγινε ορατή η αλληλεπίδραση της τέχνης, της μουσικής, της ποίησης. Το «ακούσαμε» καθαρά στους μουσικούς ρυθμούς της μακρινής Ιαπωνίας που θύμισε σε όλους μας βυζαντινές μελοποιήσεις.

Το κάλεσμα στον Ηλιο

Το ξημέρωμα του Σαββάτου, λίγο πριν από τις 6, περίπου 1.500 άνθρωποι άφησαν την πιο γλυκιά ώρα του ύπνου για να ξαναπάνε στο αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου και να παρακολουθήσουν μια αρχέγονη τελετή που έκανε δώρο το Θέατρο Νο στο ελληνικό κοινό. Ηταν η τελετή Οkina και όσοι βρεθήκαμε εκείνο το ξημέρωμα στην Επίδαυρο δεν χαρήκαμε μόνο ξανά την τέχνη των Ιαπώνων, αλλά μέσω της τελετής παρακολουθήσαμε, βήμα βήμα, την αρχή μιας νέας μέρας. Και φύγαμε όλοι κάπως περισσότερο αισιόδοξοι…

Πηγή:kathimerini.gr