Το «αποτύπωμα» της κρίσης στην ψυχική υγεία των νέων στην Ελλάδα
Την τελευταία πενταετία η ελληνική κοινωνία μαστίζεται από τις συνέπειες της παγκόσμιας κονωνικο-οικονομικής κρίσης.
Στο ζοφερό σκηνικό της κρίσης πρωταγωνιστικό ρόλο παίζει η αβεβαιότητα και η ανασφάλεια. Αποτέλεσμα αυτών είναι η διαμόρφωση ενός αρνητικού περιβάλλοντος μέσα στο οποίο αναπτύσσονται ψυχοσυναισθηματικά παιδιά και νέοι.
Η οικογένεια κλυδωνίζεται, οι σχέσεις επαναπροσδιορίζονται και οι γονείς, λόγω των προβλημάτων που προκαλεί η κρίση, αδυνατούν να στηρίξουν τα παιδιά τους απορροφώντας τα άγχη και τις αγωνίες τους. Ως εκ τούτου οι ανάγκες ψυχικής υγείας παιδιών και εφήβων αλλά και των οικογενειών τους συνεχώς αυξάνονται. Παράλληλα, αυξάνεται η ανάγκη για δωρεάν παροχή υπηρεσιών ψυχικής υγείας σε όλους.
Η απάντηση της επίσημης πολιτείας σε όλο αυτό δυστυχώς είναι αρνητική.Υπηρεσίες συρρικνώνονται, δομές για παιδιά, εφήβους και τις οικογένειες τους κλείνουν. Το κενό που υπάρχει στις υπάρχουσες παιδοψυχιατρικές υπηρεσίες στην Ελλάδα γίνεται ακόμα πιο μεγάλο, ακόμα πιο χαώδες. Μοναδικό μέλημα της πολιτείας είναι η μείωση των δαπανών, αποτέλεσμα αυτού είναι να αυξάνονται ακόμα περισσότερο τα προβλήματα ψυχικής υγείας. Φαινόμενα έντονης βίας και επιθετικότητας κάνουν την εμφάνιση τους όλο και πιο συχνά, όλο και πιο έντονα και σε ολοένα μικρότερες ηλικίες.
Το σχολείο, ο δεύτερος σημαντικότερος κοινωνικός θεσμός μετά την οικογένεια, λόγω της συνεχούς υποτίμησης και απαξίωσης που υφίσταται, αδυνατεί να στηρίξει και αυτό τα παιδιά και τους εφήβους. Αντίθετα, γίνεται πεδίο όπου η βία και η επιθετικότητα εκδηλώνονται ακόμα πιο έντονα παίρνοντάς σάρκα και οστά στο φαινόμενο του σχολικού εκφοβισμού (bullying). Είναι, όμως, ο σχολικός εκφοβισμός το πρόβλημα ή αποτελεί το περιτύλιγμα βαθύτερων και πιο έντονων προβλημάτων; Προσπαθώντας κάποιος να χαρτογραφήσει το συγκεκριμένο φαινόμενο θα διαπιστώσει ότι δεν αποτελεί το κυρίως πρόβλημα αλλά την έκφραση άλλων βαθύτερων προβλημάτων όπως είναι το άγχος, η κατάθλιψη, η κακή εικόνα εαυτού, η χαμηλή αυτοεκτίμηση. Κάτι αντίστοιχο συμβαίνει και με το αμέσως επόμενο πρόβλημα που φαίνεται να επηρεάζει παιδιά και εφήβους, για το οποίο ολοένα και πιο συχνά γίνεται λόγος, την εξάρτηση από το διαδικτύο. Ο σχολικός εκφοβισμός και η εξάρτηση από το διαδίκτυο φαίνεται ότι αποτελούν δύο μεγάλα προβλήματα σε παιδιά και εφήβους. Δυστυχώς, όμως, και τα δύο φαινόμενααποτελούν την κορυφή του παγόβουνου.
Αναλύοντας τα και αναζητώντας τα βαθύτερα αίτια διαπιστώνει κανείς ότι το πρόβλημα είναι αλλού, συνεπώς αλλού θα πρέπει να αναζητηθεί και η λύση τους. Παρεμβάσεις που αφορούν μόνο και αποκλειστικά τα δύο αυτά φαινόμενα δεν φαίνεται να έχουν μακροπρόθεσμα αποτελέσματα. Αντίθετα, τα φαινόμενα αυτά αποδυναμώνονται όταν γίνει παρέμβαση στα βαθύτερα αίτια που τα προκαλούν. Παρεμβάσεις που στοχεύουν στην ενδυνάμωση της αυτοεκτίμησης των παιδιών, στην ενίσχυση του «Εγώ» τους, στη δημιουργία μιας καλής εικόνας του εαυτού τους καθώς και στην ενθάρρυνση της αλληλεγγύης και της συνεργασίας μεταξύ των παιδιών και των εφήβων φαίνεται ότι περιορίζουν πολύ πιο αποτελεσματικά και πιο σταθερά τις εκδηλώσεις των δύο αυτών φαινομένων, ενώ λειτουργούν προληπτικά στην αντιμετώπιση άλλων δυσλειτουργικών συμπεριφορών που κάνουν την εμφάνισή τους κυρίως στην εφηβεία και σχετίζονται με την παραβατικότητα, τη χρήση ουσιών κ.α
Η Εταιρία Κοινωνικής Ψυχιατρικής & Ψυχικής Υγείας (ΕΚΨ & ΨΥ), στο πλαίσιο των δύο Κινητών Μονάδων Ψυχικής Υγείας που λειτουργούν σε Θράκη και Φωκίδα, προσπαθεί μέσα από την οργάνωση ομάδων εφήβων στα Γυμνάσια και τα Λύκεια να δουλέψει σε όλο το φάσμα των παραπάνω προβλημάτων με τη συνδρομή εξειδικευμένων ψυχολόγων. Ο βιωματικός χαρακτήρας των ομάδων προσφέρει το χώρο και το χρόνο σε παιδιά και εφήβους να μιλήσουν για όλα όσα τους απασχολούν αλλά και να βρουν λύσεις στα προβλήματα τους, ενώ παράλληλα συμβάλλει στην ενίσχυση της αυτοεκτίμησης και της αποδοχής του εαυτού τους, στην ενδυνάμωση της υπό διαμόρφωσης προσωπικότητάς του εφήβου, στην εκτόνωση της εσωτερικής έντασης και έκφρασης συναισθημάτων, στην ανάπτυξη αποτελεσματικών τρόπων επικοινωνίας και αλληλεπίδρασης, βοηθώντας τα με αυτό τον τρόπο να μάθουν να δομούν σωστές και υγιείς σχέσεις.
Το έργο των ομάδων αυτών υποστηρίζουν γονείς και εκπαιδευτικοί που στόχο έχουν την ενδυνάμωση του ρόλου τους στην εποχή της κρίσης αλλά και την καθοδήγησή τους ώστε να στηρίξουν και αυτοί με τη σειρά τους τα παιδιά και τους εφήβους. Ταυτόχρονα, η ΕΚΨΥ & ΨΥ στο πλαίσιο του προγράμματος ERASMUS + / Youth ΚΑ2 Strategic Partnerships / Strategic Partnerships for Youth και σε συνεργασία με πέντε ακόμα ευρωπαϊκές χώρες υλοποιεί πρόγραμμα που στοχεύει στη δημιουργία ενός συνόλου άτυπων εκπαιδευτικών σεμιναρίων απευθυνόμενα τόσο σε νέους που λόγω κοινωνικού αποκλεισμού παρουσιάζουν αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές, όσο και σε όλους τους φορείς και τα άτομα της κοινότητας που ασχολούνται μαζί τους (γονείς, εκπαιδευτικοί, γιατροί κτλ.). Τα σεμινάρια θέτουν ως στόχο να αυξήσουν την κατανόηση των προβλημάτων που προκαλούν οι συνθήκες κοινωνικού αποκλεισμού, να «εκπαιδεύσουν», να ενισχύσουν την ανθεκτικότητα και να βοηθήσουν παιδιά και εφήβους να αποκτήσουν καλύτερη κατανόηση και διαχείριση της ζωής τους.
Το Young Minds Matter είναι μια νέα σειρά άρθρων που σκοπό έχει να ξεκινήσει το διάλογο με τα παιδιά στο κομμάτι της ψυχικής και συναισθηματικής υγείας, ώστε οι νέοι να νιώσουν ότι είναι αγαπητοί, ότι τους εκτιμούν και τους καταλαβαίνουν. Είναι μια πρωτοβουλία της HuffPost UK, στην οποία θα φιλοξενηθεί ως guest editor και η Αυτής Υψηλότης, Δούκισσα του Κέιμπριτζ και στο πλαίσιο της οποίας θα συζητήσουμε τα προβλήματα, τις αιτίες, και κυρίως, τις λύσεις στο στίγμα που ενυπάρχει στην κρίση της ψυχικής υγείας των παιδιών στο Ηνωμένο Βασίλειο.